Op een apart blog volg ik de ontwikkelingen rond de Atlas der Neederlanden (AdN): een verzameling oude kaarten van wat wij nu als Nederland zien. De AdN is geen atlas zoals de Bosatlas. Dit is een historische verzameling van kaarten uit verschillende perioden, voor verschillende doeleinden, en met verschillende afmetingen. In 2013 bestaat het Koninkrijk der Nederlanden 200 jaar (in 1813 kwam een einde aan de Bataafse Republiek) en dan komt er een tentoonstelling rond de Atlas der Neederlanden.
De AdN is de afgelopen tijd gerestaureerd en gedigitaliseerd. En bovendien wordt er ook een facsimile van de AdN gemaakt. Dat is een
buitengewoon ingewikkelde klus. Hij gaat gedrukt worden bij drukkerij Zrinski
in Čakovec, een stadje in het noorden van Kroatië en de deskundigen Željko Strbad en Goran Tišljarić zijn
overgekomen uit Kroatië om de kaarten op te meten. Niet alleen de
buitenmaten, maar ook de marges en de wijze van vouwen. Kaart voor kaart
wordt in de juiste volgorde onder de loep genomen, ook de kaarten die
(tijdelijk) uit hun band verwijderd zijn. Per band wordt een dummy
gemaakt zodat de drukkers straks weten hoe de facsimile in elkaar gezet
moet worden. Bij de gecompliceerde vouwen (waardoor bij het openvouwen
makkelijk beschadigingen kunnen ontstaan), wordt ook gekeken of er een
betere manier is. Ze zijn er dagen mee bezig.
Voorbespreking met drukkers, uitgever, en deskundigen van de UvA (foto van Wim van Stormbroek).
Goran Tišljarić noteert de maten.
Željko Strbad meet de binnenmaat van een kaart.
'Navouwen' naar aanleiding van de oorspronkelijke scans van de UvA.
Željko Strbad (met bril) en Goran Tišljarić
Dummy deel vier en voorbeelden van losse kaarten van deel vijf.
Omdat ik het vaak heb over de restauratie van de Atlas, is het makkelijk om te verzgeten hoe goed de staat van de ingebonden kaarten eigenlijk is. Vuil, scheurtjes, daar moet wat aan gebeuren. Maar als zo'n kaart niet ingebonden was, maar ergens aan de muur had gehangen, was de schade onvergelijkbaar erger geweest.
En dat valt op fantastische wijze te illustreren uit twee kaarten van 'T Hooghe Heymraedtschap vanden Lande van Woerden, uit 1739. Die landkaart bestaat uit negen bladen. Bij de ene kaart zijn deze aan elkaar geplakt en heeft de kaart vele tientallen jaren aan de muur gehangen. Echt iets geworden waarvan je zegt 'nou je kan wel zien dat die heel oud is, daar moeten we zuinig op zijn.'
De negen bladen van de andere kaart hebben tweehonderd jaar opgeborgen gezeten in de Atlas der Neederlanden. Prachtige kleuren. Fonkelnieuw. Die bladen zijn gedigitaliseerd zijn en daardoor is het mogelijk om ze in Photoshop aan elkaar te zetten, zodat je de kaart te zien zoals hij bedoeld is.
Bijzonderheden: De schaal van 'T Hooghe Heymraedtschap vanden Lande van Woerden (1739) is ongeveer 1:17.000, en hij is gemaakt door Johannes, Justus en Davidt Vingboons. De inhoud dateert van 1670. De druktechniek is kopergravure, bestaande uit 9 bladen, elk blad 43 x 53 cm. De omvang van de hele kaart is 129 x 159 cm). Hij is handgekleurd, en heeft rondom de wapens van het Hoogheemraadschap, Willem van der Hoeven, Jacob vander Meer, Adriaen Jacob vander Does, Cornelis Jan van Nellesteyn, Cornelis van Ewyck, Gerard Beelaerts, Joan George Stierling. Signatuur UB : Kaartenzl: W.X. 009
Leuk spelen met Movie Maker om ook eens bewegend beeld te kunnen laten zien. En ter illustratie van beschadigingen die ontstaan als een te grote kaart wordt opgeborgen in een te kleine band. Eigenlijk voor een stukje in het blog over de Atlas der Neederlanden (zie aldaar).
Even verwijzen naar mijn andere blog: de Atlas der Neederlanden. Inmiddels is de inventarisatie van de schade begonnen (deel voor deel, bladzijde voor bladzijde), en het lijkt mij aardig iets te laten zien van wat je daarin zoal tegenkomt. Dit is een geval van kopervraat, veroorzaakt door het koper in de groene inkt. Het vreet zich een weg door het papier en kan het uiteindelijk (vooral als de vochtigheidsgraad te hoog is) zelfs vernietigen. De kaart is van de omgeving van Geervliet (Zuidholland), vlak onder de A15.
Dit Inpolderplan van de Haarlemmermeer door Jacob Bartelsz Vernis uit 1641 is nooit uitgevoerd. De aarzeling van de bestuurders om dit geometrische rooster van dijken en polders over het waterrijke gebied te pleuren had te maken met het verzet van vissers, de enorme kosten die de inpoldering met zich mee zou brengen, maar ook met de vrees in Amsterdam, Leiden en Haarlem dat het vervoer tussen deze steden over het water door de inpoldering ernstige hinder zou ondervinden. (In de hoeken van de kaart zie je de stedelijke hoofdrolspelers liggen: rechtsonder Amsterdam, rechtsboven Haarlem, Leiden linksboven.) Dit plan is verluchtigd met een gedicht van Vondel, waarin de Landleeuw de strijd aangaat met de even mythologische als wrede en gluiperige Waterwolf - en uiteindelijk natuurlijk triomfeert. De Haarlemmermeer werd uiteindelijk ingepolderd tussen 1849-1852, meer dan twee eeuwen later. (voor een vergroting: klik op het plaatje)
In het Atlas blog een stukje over de kerk die in Egmond aan Zee aan zee kwam te staan. En uiteindelijk is ingestort. Een van de illustraties bij de kaart laat de kerk in vogelperspectief zien. Mij fascineert de cirkel met mensen daarvoor. Wat zijn zij aan het doen? Bidden? Een balspel spelen? Of voeren zij een goed-christelijk Kringgesprek?
Mijn dilettantische observaties over deAtlas der Neederlanden werpen hun vruchten af; ik krijg een mail met deskundig & goed geschreven commentaar van conservator Jan Werner (klik hier). In afwachting van echte activiteiten (het uit elkaar halen van de banden, schoonmaken, gescheurde vouwen restaureren, etc) zal ik de komende maanden af en toe berichten over de kaarten zelf: de oudste, de jongste, de kleinste, de zeldzaamste, en wat ik verder nog aan thema's kan verzinnen.
Dit is een deel van de Atlas der Neederlanden (‘AdN’) een van de topstukken van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam. De AdN is een zg. factice atlas: de kaartencollectie van een (vooralsnog onbekende) verzamelaar, ingebonden in negen banden.
De AdN is om verschillende redenen bijzonder: Alle belangrijke topografische kaarten van het huidige Nederlandse territorium uit de periode ca. 1650-1815 zijn erin vertegenwoordigd.Het fenomeen factice atlas is inmiddels zeldzaam. Was het in de 18e en 19e eeuw niet ongebruikelijk om allerlei kaarten in te binden tot boeken, tegenwoordig is dit soort atlassen meestal weer uit elkaar gehaald. De AdN is echter in boekvorm bewaard gebleven en is daarmee een bijzonder voorbeeld van een intact gebleven vroeg-negentiende eeuwse kaartencollectie. De toestand van de AdN is al jaren zorgelijk. Conservator Jan Werner is daarom sinds begin 2010 een project gestart om de AdN te restaureren en te digitaliseren. Het plan is dat ik de voortgang van dit project volg - waarschijnlijk op een apart blog. Maar af en toe ook lekker hier.
.jpg)
kl.jpg)
.jpg)